Chớ tùy tiện phun khí dung cho trẻ khi ốm, sốt Phun khí dung là phương pháp điều trị tại chỗ hiệu quả các bệnh lý tai mũi họng và viêm đường hô hấp. Tuy nhiên, đây là phương pháp điều trị cần được chỉ định và theo dõi bởi bác sĩ chuyên khoa, cha mẹ không

Bài viết được tham vấn chuyên môn cùng Bác sĩ nội trú Dương Văn Sỹ – Bác sĩ Nhi – Sơ sinh – Khoa Nhi – Sơ sinh – Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Hải Phòng.

Phun khí dung là phương pháp điều trị tại chỗ hiệu quả các bệnh lý tai mũi họng và viêm đường hô hấp. Tuy nhiên, đây là phương pháp điều trị cần được chỉ định và theo dõi bởi bác sĩ chuyên khoa, cha mẹ không được tùy tiện sử dụng thuốc phun khí dung tại nhà cho trẻ.

Phun khí dung cho trẻ em là phương pháp điều trị tại chỗ các bệnh lý tai mũi họng và viêm đường hô hấp như viêm mũi xoang, viêm mũi dị ứng, viêm thanh quản, viêm phế quản, hen suyễn, viêm phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD),…Để thực hiện phun khí dung cần có máy phun khí dung và các thuốc được bào chế riêng dùng cho đường phun khí dung.

Máy phun khí dung sẽ phân tán thuốc thành những hạt sương li li, khi trẻ hít vào, các hạt thuốc này sẽ theo hơi thở trẻ vào các hốc mũi xoang hoặc vào phế quản, phổi và phát huy tác dụng. Các thuốc phun khí dung thường được sử dụng là: thuốc giãn phế quản, các kháng sinh, thuốc chống viêm, thuốc có tinh dầu, nước muối sinh lý 0.9%…

Ưu điểm của phương pháp phun khí dung là thuốc được dùng theo đường hít và đến trực tiếp vị trí cần phát huy tác dụng, do đó thuốc có tác dụng nhanh, làm giảm nhanh triệu chứng, đặc biệt hữu ích trong cắt cơn các trường hợp cơn hen cấp, co thắt phế quản gây khó thở,…

Như thuốc Salbutamol được dùng trong điều trị hen phế quản, viêm phế quản mạn tính. Nếu thuốc dùng dạng khí dung, tác dụng của thuốc xuất hiện chỉ sau 2-3 phút sử dụng, thời gian đạt tác dụng tối đa là 5 đến 15 phút. Còn nếu dùng Salbutamol theo đường uống phải mất 2-3 giờ thuốc mới đạt tác dụng tối đa.

Một ưu điểm khác của phun khí dung là do thuốc được dùng theo đường hít, nồng độ thuốc trong máu thấp do đó giảm tác dụng phụ toàn thân so với khi thuốc dùng đường uống và đường tiêm. Những bệnh nhân bị cường giáp, bệnh cơ tim tắc nghẽn, rối loạn nhịp thất, rối loạn tuần hoàn động mạch, tăng huyết áp, đái tháo đường được khuyên nên sử dụng thuốc Salbutamol đường khí dung hơn là đường uống và đường tiêm để giảm tránh nguy cơ trầm trọng hơn các bệnh hiện có. Các thuốc corticoid như fluticason, budenosid, beclomethason được dùng theo đường phun khí dung giúp hạn chế các tác dụng phụ đường toàn thân nghiêm trọng như: gây tăng huyết áp, loét dạ dày, teo da, rối loạn điện giải, suy vỏ thượng thận,…

Để sử dụng thuốc phun khí dung cho trẻ có hiệu quả, cần phải thực hiện phun khí dung đúng cách. Để phun khí dung đúng cách cần đảm bảo các yếu tố:

• Máy khí dung cho bé đang sử dụng tạo được hạt sương với kích thước phù hợp;
• Thuốc phun khí dung được sử dụng đúng loại và được pha đúng cách;
• Đồng thời động tác hít thở của trẻ phải đúng để thuốc vào được nơi tác dụng.

Các yếu tố trên chỉ đảm bảo khi được chỉ định và giám sát bởi bác sĩ chuyên khoa tại bệnh viện, phun khí dung là phương pháp không khuyến cáo sử dụng tại nhà, cha mẹ không được tùy tiện phun khí dung cho trẻ khi bị ốm vì có thể trẻ sẽ không hết bệnh mà tình trạng của trẻ còn trở nên trầm trọng hơn.

• Máy phun khí dung cho bé được chia ra là hai loại chính là máy khí dung dùng cho tai mũi họng và máy khí dung dùng cho hô hấp. Các máy khí dung tai mũi họng sẽ tạo các hạt sương có kích thước >5 μm giúp thuốc đọng lại ở vùng hầu, họng và phát huy tác dụng. Các máy khí dung hô hấp sẽ tạo các hạt sương có kích thước nhỏ hơn, đường kính khoảng 2-5 μm, với kích thước này, thuốc sẽ có cơ hội lớn nhất đến các phế quản và vào sâu phế nang, phát huy tác dụng tốt nhất. Sử dụng không đúng loại máy khí dung đều không mang lại hiệu quả mong muốn, nếu máy tạo ra các hạt sương với kích thích quá nhỏ
• Thuốc phun khí dung: thuốc khí dung dùng cho trẻ phải được bác sĩ chỉ định sau khi khám bệnh cho trẻ. Trẻ em không phải là người lớn thu nhỏ, cơ thể và sinh lý của trẻ chưa hoàn thiện và rất khác so với người lớn, do đó cha mẹ tuyệt đối không được dùng thuốc của người lớn, tự giảm liều rồi dùng cho trẻ. Cha mẹ cũng không được dùng đơn thuốc của trẻ khác rồi dùng cho con mình, vì các bệnh tuy có thể tương tự về triệu chứng nhưng không phải lúc nào cũng giống nhau. Các thuốc dùng đường khí dung tuy ít tác dụng phụ hơn đường toàn thân, nhưng khi dùng tùy tiện và kéo dài sẽ gây ra nhiều hậu quả đáng tiếc. Tự ý dùng kháng sinh có thể gây tình trạng kháng thuốc ở trẻ, các như kháng sinh Gentamycin có thể gây giảm thính lực, độc cho thận, kháng sinh Chloramphenicol có thể gây ức chế tủy xương làm giảm sản xuất hồng cầu gây thiếu máu, các thuốc corticoid có thể gây chậm phát triển, loãng xương,…
• Cách pha thuốc: thuốc phun khí dung thường cần được pha với nước cất hoặc nước muối sinh lý để đạt được nồng độ điều trị. Thuốc phải được pha theo đúng hướng dẫn, nếu pha không đúng liều lượng, thuốc quá loãng hoặc quá đặc, các hạt sương sẽ không đạt được đúng kích thước cần thiết, hiệu quả điều trị sẽ giảm.
• Hít thở thuốc phun khí dung đúng cách: khi sử dụng thuốc khí dung, trẻ phải ngồi thẳng, đeo mặt nạ hoặc ngậm ống thở miệng, hít thở sâu cho đến khi hết thuốc. Phải chọn mặt nạ có kích thước phù hợp và phải đặt mặt nạ ngay ngắn trên mặt trẻ, vì nếu mặt nạ cách mặt 2.5cm, tỷ lệ thuốc thất thoát sẽ lên đến 80%. Nên giữ trẻ bình tĩnh và thư giãn trong suốt quá trình sử dụng thuốc đường khí dung, nếu trẻ hoảng sợ, khóc ầm ỉ thì lượng thuốc được hấp thu vào cơ thể trẻ sẽ giảm.

Cha mẹ phải tuyệt đối tuân thủ liệu trình điều trị do bác sĩ đề ra, không tự tăng liều thuốc hoặc tăng số lần hít khí dung, điều đó có thể dẫn tới quá liều, gây ngộ độc thuốc rất nguy hiểm cho trẻ. Mặt khác, khi sử dụng thuốc phun khí dung quá thường xuyên, trẻ sẽ quen và bắt đầu dựa dẫm vào phương pháp này, phun khí dung là yếu tố đầu tiên trẻ nghĩ tới khi trẻ có các triệu chứng bệnh tai mũi họng, viêm đường hô hấp hoặc khi trẻ muốn thu hút sự chú ý từ bố mẹ.

Như vậy, tuy có nhiều ưu điểm nhưng phun khí dung chỉ thật sự hiệu quả khi được sử dụng đúng người, đúng bệnh. Mọi đơn thuốc sử dụng thuốc phun khí dung cần được chỉ định và theo dõi bởi bác sĩ chuyên khoa trong suốt thời gian điều trị. Các bậc cha mẹ tuyệt đối không được tùy tiện tự ý mua thuốc phun khí dung để điều trị cho trẻ để hạn chế những hậu quả đáng tiếc.